در کوی عشق

ما را به جز خیال‌ت، فکری دگر نباشد

در هیچ سر خیال‌ای، زین خوب‌تر نباشد

کی شب‌روان کوی‌ت آرند ره به سوی‌ت،

عکس‌ای ز شمع روی‌ت، تا راه‌بر نباشد؟

ما با خیالِ روی‌ت، منزل در آبِ دیده

کردیم تا کسی را، بر ما گذر نباشد…

در کوی عشق باشد، جان را خطر اگر چه

جایی که عشق باشد، جان را خطر نباشد…

دانم که آه ما را، باشد بسی اثرها

لیکن چه سود وقتی، کز ما اثر نباشد؟

در خلوتی که عاشق، بیند جمال جانان

باید که در میانه، غیر از نظر نباشد…

سلمان ساوجی

این شعر را از آلبوم «بر سماعِ تنبور» بشنوید با صدای علی‌رضا قربانی و کیفور شوید.

کارِ خلق

۱. گفت که شب و روز دل و جان‌م به خدمت‌ست و از مشغولی‌ها و کارهای مَغول به خدمت نمی‌توانم رسیدن، فرمود که این کارها هم کارِ حقّ است، زیرا سببِ امن و امانِ مسلمانی‌ست؛ خود را فدا کرده‌اید به مال و تن، تا دلِ ایشان را بجای آرید؛ تا مسلمانی چند با من به طاعت مشغول باشند. پس این نیز کارِ خیر باشد و چون شما را حق‌تعالی به چنین کارِ خیر میل داده است و فرطِ رغبت، دلیلِ عنایت است و چون فتوری باشد درین میل، دلیلِ بی عنایتی باشد که حق‌تعالی نخواهد که چنین خیرِ خطیر به سبب او برآید تا مستحقّ آن ثواب و درجاتِ عالی نباشد؛ هم‌چون حمّام که گرم‌ست؛ آن گرمی او از آلتِ تون‌ست هم‌چون گیاه و هیمه و عَذرِه و غیره. حق‌تعالی اسبابی پیدا کند که اگرچه به صورت آن بد باشد و کَرِه امّا در حقّ او عنایت باشد، چون حمّامِ او گرم می‌شود و سودِ آن به خلق می‌رسد…

۲. سئوال کرد که از نماز نزدیک‌تر به حقّ راهی هست؟ فرمود: هم نماز! اما نماز، این صورتِ تنها نیست؛ این قالبِ نمازست، زیرا که این نماز را اولی‌ست و آخری‌ست و هر چیز را که اولی و آخری باشد، آن قالب باشد؛ زیرا تکبیر اوّلِ نمازست و سلام آخرِ نمازست و هم‌چنین شهادت آن نیست که بر زبان می‌گویند تنها، زیرا که آن را نیز اوّلی‌ست و آخری و هر چیز که در حرف و صوت درآید و او را اوّل و آخر باشد آن صورت و قالب باشد. جان، آن بی‌چون باشد و بی‌نهایت باشد و او را اوّل و آخر نبوَد. این نماز را انبیا پیدا کرده‌اند؛ اکنون این نبی که نماز را پیدا کرده چنین میگوید که «لِیْ مَعَ اللهِّ وَقْتٌ لَاَیَسَعُنِیْ فِیْهِ نَبِیٌ مُرْسَلٌ وَلَامَلَکٌ مُقَرَّبُ» پس دانستیم که جانِ نماز این صورتْ تنها نیست، بلک استغراقی‌ست و بی‌هوشی‌ست که این‌همه صورت‌ها برون می‌ماند و آن‌جا نمی‌گنجد. جبرییل نیز که معنی محض است هم نمی‌گنجد.

۳. حکایتِ پادشاهی به درویشی گفت که آن لحظه که تو را به درگاه حقّ تجلّی و قرب باشد، مرا یاد کن! گفت چون من در آن حضرت رسم و تابِ آفتابِ آن جمال بر من زند، مرا از خود یاد نیاید، از تو چون یاد کنم؟! اما چون حق‌تعالی بنده‌ای را گزید و مستغرقِ خود گردانید، هرکه دامن او بگیرد و ازو حاجت طلبد، بی‌آنک آن بزرگ نزدِ حق یاد کند و عرضه دهد حق آن را برآرد.

.فیهِ ما فیه/ فصل اوّل.

فرش ایرانی

ترامپ و پوتین امروز با هم دیدار کردند، بر روی فرشِ ایرانی: بازی آمریکا و روسیه در زمین ایران...

بانک‌ها و خلق پول از عدم

این Motion Graphic بسی جای دیدن دارد تا بدانیم بانک‌ها چگونه از عدم، پول خلق می‌کنند:

بانک‌ها و خلق پول از عدم
عنوان: بانک و خلق پول از عدم
حجم: 19.5 مگابایت

یهودی سرگردان

علی‌اکبر ولایتی پیش از عزیمت به روسیه برای دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در مورد حضور هم‌زمان بنیامین نتانیاهو در مسکو به خبرنگار واحد مرکزی خبر گفت: «ایشان یک آدم دوره‌گردی است که ...[ادامه‌ی گفته‌ی ایشان به این مطلب ارتباطی ندارد]». این تشبیه ولایتی من را به یادِ شخصیّتِ داستانی «یهودی سرگردان» انداخت؛ یهودی سرگردان شخصیتی داستانی است که از سده‌ی سیزدهم میلادی در ادبیات عامیانه‌ی اروپا شکل گرفت. داستان درباره‌ی یک یهودی است که مسیح را (هنگامی که صلیب‌برپشت به سوی اعدام می‌برندش) مسخره می‌کند، و به تاوان آن تا بازگشت مسیح باید زمین را بپیماید:

عیسی مسیح را منافقان دنبال کردند و قصد کشتنش داشتند. برای آزردنش صلیب سنگینی بر دوشش نهادند و به رفتن وادارش کردند. عیسی با این حال جلوی خانه یک یهودی موسوم به «آهاس ورس» رسید. از خستگی به جان آمده بود. همان جا ایستاد و از مرد یهودی اجازه خواست تا بر سکوی خانه‌اش بنشیند، یهودی او را به خشونت راند و گفت راه برو! راه برو. عیسی با چشمان اشکبار به وی نگریست و گفت تو هم تا ابد در دنیا سرگردان خواهی بود. می‌گویند از آن روز مرد یهودی، سرگردان شده و هر جا که بخواهد قرار گیرد یک دست غیبی با قوتی فرای بشری می راندش و صدایی می‌گوید راه برو راه برو راه برو!

پی‌نوشت: جالب است بدانید در زبانِ انگلیسی به گیاه چشم‌آهویی می‌گویند Wandering Jew یا همان «یهودی سرگردان».

آفلین

لا اُحِبُّ الآفلین...

من افول‌کنندگان را دوست ندارم...

شد صفیرِ بازِ جان در مَرجِ دین

نعره‌های «لا اُحِبّ الآفلین»...

مولوی

راهِ حلّ

هین که معکوس است در امر این گره

صدقه‌بخش خویش را صدقه بده!

از فقیرستت همه زر و حریر

هین، غنی را ده زکات‌ای، ای فقیر!

مولوی/مثنوی معنوی/دفتر ششم

به هرکس که می‌پرسد «راهِ حلّ چیست؟»، می‌گویم «اهتمام به فقرا». تنها با بارانِ اشکِ فقرا و نشاندنِ آتشِ درونِ آن‌هاست که این آتش فرو می‌نشیند.

به هرکس که می‌پرسد «چه خواهد شد؟»، می‌گویم «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ» (سوره‌ی الأعراف، آیه‌ی ۹۶)

لیلی

   در میانِ وب‌گردی‌های‌ام در مورد فرشته‌گانِ مقرّبِ الهی، به فرشته‌ای به نامِ «Laylah» یا «Lailah» در تِلمود و اسطوره‌شناسی یهودی برخود کردم. این فرشته، گویا، همان «لیلی» خودمان است. کلمه‌ی «Laylah» در زبانِ عِبری به معنای «شب» است. در زبان‌های سامی، «شب» از ریشه‌ی سه‌حرفی «ل-ی-ل» آمده است. «-lah» در انتهای واژه‌ی «Laylah» پسوند تأنیث است؛ بدین ترتیب، «لیلی» تنها فرشته‌ای است که نام‌اش مؤنّث است، اما هم مردانگی دارد (لَیْل) و هم زنانگی (لَیلی). در سِفرِ خروج، منظور از «شب»، «آن شب‌ای است که  در آن، بینِ صفات مؤنّث و مذکّر الهی، اتّحاد واقع گشت.» در قرآن، در «شب» است که هم عذابِ الهی واقع می‌شود و هم سیر الی الله. «لَیْل» عذابِ الهی است: «فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّیْلِ…» (سوره‌ی هود، آیه‌ی ۸۱) و «لیلی» سیرِ الهی: «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَیْلًا …» (سوره‌ی الاسرا، آیه‌ی ۱). شب، هر جا که دم از فعّالیّت و ظهور و بروز و غلبه است، «لَیْل» است و هرجا که دم از انفعال و کشف و یافتن و مغلوب شدن است، «لیلی» است.

   در متون عارفانه‌ی یهودیان، «لیلی» فرشته‌ی لقاح است. او فرشته‌ای است که از لحظه‌ی لقاح تا لحظه‌ی تولّد، با انسان است. اوست که «میوه‌ی روح» را از «درختِ زندگی» در «باغِ عَدَن» می‌چیند و در «خاکِ جسم» (“Guf” به عِبری = «جَوْف» در عربی) می‌کارد[۱]: مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ (سوره‌ی الاحزاب، آیه‌ی ۴) «خدا در جسمِ هیچ مردی دو قلب قرار نداده است». (یا به تعبیر من، خدا در هیچ گُل‌دانی دو دانه نمی‌کارد! (دانه حَبّ است و حَبّ و حُبّ از یک ریشه).

   به اعتقادِ عارفانِ مسلمان، باید مجنون بود تا بتوان زیبایی «لیلی» را دید: «شب» برای عاشقان «لیلی» است، زیبا و لذّت‌بخش؛ و برای عاقلان «لَیْل» است، مخوف و ترس‌ناک:

گفت لیلی را خلیفه کآن «تویی

کز تو مجنون شد پریشان و غوی؟

از دگر خوبان تو افزون نیستی!»

گفت: «خامُش! چون تو مجنون نیستی!»

هرکه بیدارست، او در خواب‌تر

هست بیداری‌ش از خواب‌ش بتر

چون به حق بیدار نبود جانِ ما

هست بیداری چو در بندانِ ما…

مولوی

[۱] درختِ زندگی (Tree of Life) یا درختِ ارواح (Tree of Souls) درخت‌ای است در باغِ عَدَن (Garden of Eden) که شکوفه‌های‌ش، ارواحِ تازه متولّد شده می‌باشند.

پی‌نوشت: با این اوصاف، «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» رنگ و معنای دیگری پیدا می‌کند.

هنرِ سنّتی، هنرِ مدرن

   «قطع نظر از هر مسأله‌ای در خصوصِ طبیعت‌گرایی، کراراً در هنرِ متجدّد (modern) –کما این‌که در ادبیاتِ متجدّد- می‌بینیم که صاحبِ اثر، می‌خواهد به حدّ افراط سخن بگوید: استظهار (exteriorization)، به حدّ افراطِ خود می‌رسد، چنان‌که گویی نباید هیچ چیزی در درون باقی بماند. این گرایش در همه‌ی هنرهای متجدّد، از جمله شعر و موسیقی، ظهور دارد. در این‌جا نیز، چیزی که از صحنه غایب است، روحیه‌ی ایثار، طمأنینه و حِلم است. آفریننده‌ی اثر هنری، خود را به طورِ کامل تهی می‌سازد و با این‌کار دیگران را نیز، به تهی ساختن و بنابراین به از دست دادنِ همه‌ی ذاتیّاتِ خویش، یعنی شمّ رازداری و درکِ باطن فرا می‌خواند، حال آن‌که فلسفه‌ی وجودیِ آن اثر، همان استبطان (interiorization) شهودی و وحدانی است.
   بی‌آن‌که خواسته باشم این بحث زیادِ از حد قاعده‌مند باشد، می‌توان گفت در موردِ بیشترِ هنرمندانِ سنّتی، این عاملِ «عین» است که اثر هنری را تعیّن می‌بخشد. به عکس در موردِ اکثر هنرمندانِ متجدّد، عنصرِ «ذهن» به اثر هنری تعیّن می‌بخشد؛ به این معنا که متجدّدان –از آن حیث که فردگرا هستند- قصدشان «خلق» اثر هنری‌ست و با خلقِ آن می‌خواهند شخصیّت حقیر و یک‌سره ناسوتیِ خویش را ابراز کنند. بلندپروازی و تکاپو برایِ نوآوری از همین ناشی می‌شود. یقیناً هنرمندِ غیرمتجدّد نیز، که البتّه ذاتیِ امور نیز همین است، به طورِ مسلّم شخصیتِ خویش را ابراز می‌کند، ولی از طریقِ عین و با تکاپو برای عین چنین می‌کند.»

هنر و معنویّت: «حقوق و تکالیفِ هنر»/ نویسنده: فریتیوف شووان/ مترجم: إنشاالله رحمتی

علی

شده نزدیک‌تر از قبل شهادت به علی

اقتدا کرده به همراه جماعت به علی 

با سرِ تیغ جداکردن‌شان دشوار است

بس که چسبیده در این لحظه عبادت به علی 

فرقِ شمشیرِ عرب با همه در یک‌چیز است

به عقب خم شده از شرمِ اصابت به علی 

لااقل قاتلِ او بر سر پیمان‌ش ماند

لااقل داشت از این حیث شباهت به علی 

درد این‌جاست که در دستِ دگر خنجر داشت

هرکه آمد بدهد دستِ رفاقت به علی 

رنگِ رو زرد، عبا سرخ، نپوشد شاه‌ای

مثل این جامه که پوشاند سیاست به علی 

روزگاری همه از تیغ دو دم می‌گفتند

افتخارش به عرب ماند، جراحت به علی! 

کاسه‌ی شیری و دستانِ یتیمی لرزان

این خبر را برسانید سلامت به علی…

محمدحسین ملکیان

پی‌نوشت: خوش‌مان آمد از نبوغ و شعور این شاعر. بقیه‌ی اشعارش را این‌جا بخوانید.