خوانا، مُبهم

به هیچ نامه نگُنجی؛ «تو» را کجا بنویسم؟

خوانا، مُبهم

به هیچ نامه نگُنجی؛ «تو» را کجا بنویسم؟

خوانا، مُبهم

«چگونه می‌توانم حقِّ همه‌ی این موضوع را ادا کنم؟ همّتِ خود را به توضیحِ مختصری درباره‌ی بخشِ کوچکی از اصولِ بنیادینی که این روش بر آن‌ها مبتنی است، به سبکی ناقص، سبکی در میانه‌ی اشاراتی مُبهم و با بیانی خوانا، مقصور داشته‌ام.»

.فتوحاتِ مکّیّه‌ی ابن‌عربی.

آخرین مطالب

۳ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «موسی» ثبت شده است

   یکی از میراثهایی که بهگونهای استثنایی درست و کامل و بیعیب از گذشتههای بسیار دور وارد دوران حال شده و بنابراین میتواند به عنوان یک «سنگ محک» عالی به کار رود، زبان عربی است. این زبان سرنوشت عجیبی داشته است. اولین باری که اعراب بر روی صحنهی تاریخ ظاهر میشوند، به صورت قومای شاعر است؛ اشعارشان طیفی وسیع و متنوّع از بحور و اوزان عَروضی دارد و تفریباً تنها سخن غیر منظوم ایشان، مکالمات روزمرهشان است. آنان خطّی نسبتاً ابتدایی داشتند که فقط عدّهی بسیار کمی میتوانستند از آن استفاده کنند و در هر حال ترجیح میدادهاند که اشعارشان را دهان به دهان توسط کلام زندگان به نسلهای پسین منتقل کنند؛ و به احتمال زیاد، تا زمان ظهور اسلام، آنان بیسوادترین اقوام سامی بودند. بدون شک این امر، دست کم تا حدّی، روشن میسازد که چرا زبان آنان چنان فوقالعاده دستنخورده باقی مانده بود. اگرچه شواهد زبانشناسی حاکی از آناند که خود این زبان شاخهای از زبانای حتی کهنتر و بنابراین مفصلتر و پر طنینتر بوده است، اما حتی ۶۰۰ سال پس از میلاد مسیح، صورت زبان عربی از زبان عبریای که موسی (ع) در حدود دو هزار سال پیشتر از آن زمان تکلّم میکرده است، به زبان «سام» نزدیکتر بود. آنچه سوادآموزی را بر تازیان قرن هفتم میلادی تحمیل کرد، اسلام -یا به عبارت دقیقتر، نیاز به ثبت و ضبط فوقالعاده دقیق یکایک حروف و کلمات قرآن- بود؛ اما قرآن نیز زبان کهن خود را به عنوان الگوی کامل برجا نهاد، و از آنجا که مسلمانان میبایست آن را تا حدّ ممکن حفظ و قرایت میکردند، حضور مستمرّ عربیِ قرآنی بر زبان مردمان باعث شد تأثیر مخرّب سوادآموزی جبران شود. بدین ترتیب به سرعت یک رشتهی علمی معیّن برای ضبط و حفظ تلفّظ دقیق آن پدید آمد؛ همچنین، قرنها تلاش مداوم مسلمانان برای الگوبرداری و تبعیت از سنّت پیامبرشان در سخن گفتن، از انحطاط زبان جلوگیری کرد. در نتیجه، زبان او همچنان تا به امروز زنده است

   سانسکریت هم داستانی شبیه زبان عربی دارد؛ با بُرد شگفتانگیز و تنوع آواهای حروف ساکنش، جز اینکه نتیجه بگیریم در واقع اعضا و اندام گفتاری و شنیداری بشر در گذشتههای دور به مراتب بهتر و ظریفتر از امروز بودهاند چارهای برایمان نمیماند.



باورهای کُهن و خرافههای مُدرن/ نویسنده: مارتین لینگز/مترجم: سعید تهرانینسب

۱ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۳۰ ارديبهشت ۹۷ ، ۱۸:۵۹
صاد مصطفی

اوّل:


إِذْ قَالَ مُوسَى لِأَهْلِهِ إِنِّی آنَسْتُ نَارًا سَآتِیکُمْ مِنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ آتِیکُمْ بِشِهَابٍ قَبَسٍ لَعَلَّکُمْ تَصْطَلُونَ ﴿۷﴾

[موسی به اهلِ خویش گفت: من آتشای به نظرم رسید! زودا که از آن خبری برایتان آورم، یا پارهی آتشای، باشد که گرم شوید]

.سورهی النّمل.


در تعلیمات عرفانی همهی ادیان، اشاراتی به سه درجه از ایمان وجود دارد و در عرفان اسلامی، یعنی تصوف، این سه درجه معروفاند به «علم الیقین»، «عین الیقین» و «حق الیقین»، و تفاوت میان آنها با در نظر گرفتن عنصر آتش به عنوان رمزی از حقیقت الهی توضیح داده میشود. پایینترین درجه یعنی «علم الیقین» متعلق به کسی است که معرفت او از آتش فقط از شنیدن توصیف آن به دست آمدهدرجهی دوم یعنی «عین الیقین»، علم کسی است که آگاهیاش از آتش، از مشاهدهی شعلههای آن حاصل گشتهاما بالاترین درجه یعنی «حق الیقین» را آنکس دارد که در آتش سوخته گردد.


فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِیَ یَا مُوسَى ﴿۱۱﴾ إِنِّی أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًى ﴿۱۲﴾

[پس چون بدان رسید، ندا داده شد: «ای موسی! من «من» هستم! پروردگار تو! پایپوش خویش را به در آور، که تو به وادی مقدّس طویٰ درآمدهای!»]

.سورهی طه.


فنای موسی در «حق الیقین» هنگامی که به «بوتهی مشتعل» رسید با برکندن کفش خود نمایانگر میشود، که همان برافکندن مبنای هستی خویش استنام این وادی [طویٰ] به معنای «برهم چیدن» است. در واقع موسی هنگامی که از وجود آتش آگاه شد، به «علم الیقین» نایل گردید. و چون در مقام مشاهدهی آتش قرار گرفت، به «عین الیقین» رسید. و چون [مانند ابراهیم خلیل] در دل آتش درآمد، در «حق الیقین» فنا گشت [و پروانه شد]…


.برگرفته از «کتاب یقین»، نوشتهی مارتین لینگز.


بوته‌ی مشتعل


دوّم:

در تورات از شمعدانی هفتشاخه (متشکل از یک شاخهی اصلی و سه شاخه در هر طرف آن) سخن به میان آمده است که موسی آن را به امر پروردگار خویش از طلای ناب ساخته و با روغن زیتون خالص در چهالسال سرگردانی قومش روشن نگاه میداشته است. نام این شمعدان «مِنورَه» (در عبری מנורה) است، از ریشهی سامی n-w-r (نَوَرَ) و به معنای «نورانی کننده، درخشنده». به لحاظ لغتشناسی با واژهی عربی «مَنارِه» [که از واژهی «نار» آمده] به معنای «شمعدان» و «فانوس دریایی  یا خانهی نورانی (Lighthouse)» یکی است. در آیینِ موسی، این شمعدان نماد همان «بوتهی مشتعل»ای است که با موسی سخن گفت. بعد از بنای معبد در اورشلیم، این شمعدان در اطاقای که محل درآوردن کفشهاست، در ضلع جنوبی معبد قرار داده شد. در مورد چگونگی قرار گرفتن آن در معبد، نکات متعددی وجود داشته است: به عنوان نمونه، علیرغم قرار گرفتن «مِنورَه» در معبد [که به نظر میرسد یکی از آن بیوت که در آیهی «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ» از آنها یاد شده، همین معبد باشد]، در تلمود (تورات شفاهی) از مشاجره و نزاع میان دو دانشمند یهودی بر سر جهت قرار گرفتن شمعدان سخن به میان آمده است: راستای قرارگرفتن شمعدان «شمالی-جنوبی» بوده یا «شرقی-غربی»؟ گویا یکی از وقایعنگاران که شاهد تخریب معبد نیز بوده است، آورده که شمعدان مایل قرار گرفته بوده، به سمت «جنوب» و «شرق» [کعبه در جنوبشرقی معبد قرار گرفته است].



سوّم:

اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لَا شَرْقِیَّةٍ وَلَا غَرْبِیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَى نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشَاءُ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴿۳۵﴾


چیزی هست که بندهای یک و دو را با سه به هم وصل میکند، آن کلمهی «الله» است. «مِنورَه» نمادِ درختِ زیتونِ مشتعل است؛ همان درختای که «موسی آن را نار دید و نور بود…». موسی «مِنورَه» را به امر پروردگار خویش ساخت. گویی «مِنورَه» نماد است و «نور» نمود و «الله» بود. بین ظاهر  و باطن «مِنورَه» با باطن و ظاهر «الله» ارتباطی ناگسستی است: نام (باطن) او همان صورت (ظاهر) او است و صورت (ظاهر) او همان نام (باطن) او؛ چه او را بخوانی و چه او را به تصویر درآوری، یکی است: شمعدانِ هفتشعله، بوتهی مشتعل، الله



الله نورِ آسمانها و زمین است، اما نورانیّتِ او از نار نیست. نورِ او از ذاتِ او است. کمااینکه نورانیّتِ درختِ زیتون از زَیْتِ آن است: ذاتِ درختِ زیتون، زَیْتِ آن است. او خود نورانی است، حتی اگر شعلهی نار بدان نرسیده باشد. نورانیّتِ نار عارضی است و نورانیّتَ زَیْت ذاتی. نورِ او ورای نورِ نار است: نُورٌ عَلَى نُورٍ. نورِ آن زَیْت ضیاء است و نورِ آن نار، نور: «هُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا» قرآن به خورشید میگوید «ضیاء» و به ماه میگوید «نور». برای همین است که میگوید «یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ».


جایی دیگر میگوید: «وَجَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نُورًا وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجًا»: «چراغ» ریشهی واژهی سُریانی s̲h̲rāḡā یا s̲h̲rāg̲h̲ā (که با واژهی «شرق» نیز مرتبط است) و واژهی عربی «سراج» است. سراج مجموعهی مصباح و زجاج است. مصباح فتیله است و زجاج گوهریست آسمانی

۰ نظر موافقین ۱ مخالفین ۰ ۰۲ بهمن ۹۶ ، ۱۸:۳۷
صاد مصطفی

فَسَقَى لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ﴿24﴾
پس موسی(ع)، گوسفندانِ آن دو بانو را سیراب نمود، آن‌گاه به سایه برگشت؛ سپس [با اندوه و شرم رو به خدا کرد و] گفت: «پروردگارا! من، به هر‌آن‌چه از خیر که بر من نازل کنی، محتاج‌ام.»


فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَى اسْتِحْیَاء قَالَتْ إِنَّ أَبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أَجْرَ مَا سَقَیْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءهُ وَقَصَّ عَلَیْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ﴿25﴾
پس [از دعای موسی(ع) بود که] یکی از آن دو بانو، در حالی‌که با شرم و آزرم گام برمی‌داشت، به‌سوی او آمد و گفت: «همانا پدرم تو را می‌خوانَد تا پاداشِ آب‌دادنِ گوسفندانِ ما را، به تو بدهد.» پس چون موسی(ع) نزدِ او شد و سرگذشتِ خویش را برای او تعریف نمود، او گفت: «مترس، که از گروهِ ستم‌کاران نجات یافتی.»


قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ ﴿26﴾
یکی از آن دو دختر گفت: «ای پدر! او را به کارِ خود در بیاور که بهترین فرد برای انجامِ کارها، آن است که هم نیرومند باشد و هم قابلِ اعتماد.»


سوره‌ی القصص

 

   یک‌بار یک حدیث می‌خواندم از امیرِ مؤمنان(ع)، ذیل این آیات و آن‌جا که جنابِ موسی(ع) فرمود: «پروردگارا! من، به هر‌آن‌چه از خیر که بر من نازل کنی، محتاج‌ام.»، بدین مضمون که موسی(ع)، در آن لحظه که این دعا را بر زبان آورد، از شدتِ گرسنگی، از خدا طلبِ نانی خُشکیده داشت. اما ادبِ خواستن و بنده‌گی و سرسپرده‌گی بر آستانِ جانان، باعث شد که موسی(ع)، اوجِ فقر و نیازِ خود را، بدین سیاق ابراز نماید؛ که مُرادِ بنده‌گانِ راستینِ خدا، از خوردن و آشامیدن و نکاح و مجامعت و فرزندآوردن و کار کردن و همه‌ی این‌ها، نه مُرادِ دلِ خویش، که رضای جانان و وصالِ اوست، که «وصالِ او ز عُمرِ جاودان بِه...»


به داغِ بنده‌گی مُردن بر این در،
به جانِ او، که از مُلکِ جهان بِه...

 

   بعد می‌رسیم به آن قسمت که دخترِ جنابِ شعیب(ع)، با آن وصف‌ای که قرآن از حیا و آزرمِ او دارد، می‌رود دنبالِ جنابِ موسی(ع) تا برای دریافتِ اجر و مزدِ کارِ نیک‌اش، پیشِ جنابِ شعیب بروند. قریب به اتفاقِ تفاسیر اذعان دارند که این دختر، همان دختری است که به جنابِ شعیب، پیش‌نهادِ به خدمتِ گرفتنِ موسی(ع) را داد، و این دختر، همان دختری است که همسرِ موسی(ع) شد. آیا او، دل به موسی(ع) داده بود؟ یا پروردگارِ موسی(ع)، مهرِ موسی(ع) را به دلِ دختر انداخته بود؟ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا [سوره‌ی مریم، آیه‌ی 96]...

   در تفسیر آمده، آن‌جا که آن دختر به پدر می‌گوید: «ای پدر! او را به کارِ خود در بیاور که بهترین فرد برای انجامِ کارها، آن است که هم نیرومند باشد و هم قابلِ اعتماد.»، شعیب(ع) به دختر می‌گوید: «به من گفتى که قوّت‌اش را از آب کشیدن‌اش فهمیدى، که به تنهایى، آن همه دلو از چاه کشید؛ اما امانت‌داری و قابلِ اعتماد بودن‌اش را از کجا فهمیدی؟» دختر گفت: «از آن‌جا که به من گفت: «تو پشتِ سرِ من بیا، و مرا راهنمایى کن؛ چون من از دودمانى هستم که به پشتِ زنان نظر نمی‌کنند!» من از این‌جا فهمیدم که او مردى امین است، چون همین نظر نینداختن به دنبالِ زنان، خود از امانت‌دارى است.»

   و این پروردگارِ موسی(ع) بود که سودایِ نانِ خُشکیده‌ای را، به کار و همسر و امن و راحت مبدّل ساخت؛ که موسی(ع)، حتّی در طلبِ یک نانِ خُشکیده هم که بود، طالبِ خیر بود؛ که موسی(ع)، نان و جان را، برای خاطرِ پروردگارش بود که می‌خواست؛ همان پروردگاری که وعده داد به بنده‌گانِ پرهیزگارش که «وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرًا» [سوره‌ی طلاق، آیات 2 و 3]؛ لذا نگفت که «خدایا! مرا نان دِه!» یا «مرا آب دِه!» یا «مرا فلان دِه و بهمان دِه!»، گفت: «خداوندا! مرا آن دِه که آن بِه...»

 

 


پی‌نوشت1: این روزها، ذکرِ قنوت‌ام شده «رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ»؛ تا خیرِ ما چه باشد؛ که ما، به فقر خویش آگاه‌ایم و به خیرِ خویش نه...
پی‌نوشت2: کلمه‌به‌کلمه‌ی این آیات، آدابِ ادب‌اند؛ «از خدا جوییم توفیقِ ادب...»

 

از خدا جوییم توفیقِ ادب
بی‌ادب محروم گشت از لطفِ ربّ

بی‌ادب تنها نه خود را داشت بَد
بلکِ آتش در همه آفاق زد

مائده از آسمان در می‌رسید
بی‌شری و بیع و بی‌گفت و شنید

درمیانِ قومِ موسی[ع] چند کس،
بی‌ادب گفتند: «کو سیر و عدس؟!»

منقطع شد خوان و نان از آسمان
مانْد رنجِ زرع و بیل و داس‌مان

باز عیسی[ع] چون شفاعت کرد حق
خوان فرستاد و غنیمت بر طَبَق

مائده از آسمان شد عائده،
چون که گفت: «انزل علینا مائده»

باز گستاخان ادب بگذاشتند
چون گدایان زلّه‌ها برداشتند

لابه کرده عیسی[ع] ایشان را که «این
دایم‌ست و کم نگردد از زمین

بدگمانی کردن و حرص‌آوری
کفر باشد پیشِ خوانِ مهتری»

زان گدارویانِ نادیده ز آز
آن در رحمتِ بر ایشان شد فراز

ابر بر ناید پیِ منعِ زکات
وز زِنا افتد وَبا اندر جهات

هر چه بر تو آید از ظُلمات و غم
آن ز بی‌باکی و گستاخی‌ست هم

هر که بی‌باکی کند در راهِ دوست
ره‌زنِ مردان شد و نامرد، اوست!

از ادب پُر نور گشته‌ست این فلک
وز ادب معصوم و پاک آمد مَلَک...

مولوی

 

۳ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۱۸ تیر ۹۴ ، ۱۷:۱۷
صاد مصطفی